Jak dobrze znasz pojęcia jungowskie? + test na spostrzegawczość :)

Tym razem trochę teorii jungowskiej w nieco innym wydaniu. Czy jesteś w stanie odnaleźć 15 pojęć jungowskich? Czy wiesz, co oznaczają? Pod obrazkiem krótkie wyjaśnienie ukrytych terminów, a pod wyjaśnieniem rozwiązanie zagadki.

Archetyp - w języku greckim słowo archetyp oznacza pierwowzór. Archetypy to zatem wrodzone, pierwotne, potencjalne wzorce myśli, uczuć lub zachowań, charakterystyczne dla ludzi we wszystkich czasach i miejscach. Innymi słowy jest to pewna wrodzona dyspozycja do przeżywania, reagowania, myślenia i działania w sposób „przekazywany” przez kolejne pokolenia. Można je rozpoznać w działaniach dotyczących podstawowych i uniwersalnych doświadczeń. Najczęściej opisywane w literaturze jugowskiej archetypy to: Anima, Animus, Wielka Matka, Stary Mędrzec, Jaźń, Cień. Teoretycznie może jednak istnieć dowolna ilość archetypów.

Ego - Centrum świadomości ("ja"), według Junga posiadające swoje ograniczenia oraz charakteryzujące się pewną niekompletnością w stosunku do całej osobowości, na którą składa się zarówno świadomość, jak i nieświadomość. Wystarczająco silne ego jest jednak zdolne do dopuszczenia fragmentów treści nieświadomych, co umożliwia rozwój osobowości i dążenie do pełni (patrz: indywiduacja).

Jaźń - Centrum - w odróżnieniu jednak od ego, jaźń jest centrum całości osobowości, a nie tylko świadomości, a zatem archetypowym obrazem pełni potencjału człowieka. Stanowi źródło wszystkich archetypowych obrazów oraz wrodzonych skłonności. Interakcja ego i jaźni to proces trwający całe życie, ponieważ jaźń nieustannie domaga się uznania, zintegrowania i zrealizowania. Istotne jest jednak, aby ego w tym procesie było silne, elastyczne i zdolne do wyznaczania świadomych granic, w przeciwnym bowiem razie proces ten niesie ze sobą niebezpieczeństwo inflacji (patrz: inflacja). Według Junga Jaźń jest transcendentna, a zatem wykracza nawet poza psychikę. Nie oznacza zatem nas samych. Jest czymś większym niż my. Stanowi podstawę połączenia człowieka z całym światem lub nawet Bogiem. Kiedy ego ma dobrą łączność z jaźnią, człowiek pozostaje w relacji z tym transcendentnym centrum, co przejawia się tym, że nie kierują nim narcystyczne cele, krótkoterminowe zyski, posiada szerszą, filozoficzną perspektywę, nie reaguje osobiście i nie daje się tak łatwo wytrącić z równowagi. Jest zatem w pewnym sensie wolny od ego. Takie połączenie umożliwia głębsze postrzeganie rzeczywistości niż tylko praktyczne, osobiste i racjonalne typowe dla świadomego ego.

Nieświadomość - część psychiki, która znajduje się poza świadomością, czyli te treści (myśli, obrazy, emocje), które są niedostępne dla świadomego ego. Według Junga nieświadomość to nie tylko wyparte wspomnienia i treści, ale także miejsce aktywności psychicznej, potencjalnie twórcze, połączone z instynktami człowieka, a zatem umożliwiające dostęp do większej autentyczności, niż świadome postawy ukształtowane przez zewnętrzny świat. Jung wyróżniał nieświadomość osobistą i zbiorową. Treści nieświadomości zbiorowej odzwierciedlają procesy archetypowe. Nieświadomość indywidualna opiera się na zbiorowej i zawiera kompleksy. Nie mamy do niej bezpośredniego dostępu, ale możemy pośrednio eksplorować ją na na przykład obserwując sny lub projekcje, co może wydawać się na początku abstrakcyjne i niezrozumiałe ponieważ nieświadomość wyraża się językiem obrazów, symboli, metafor. Refleksja nad nieświadomością stanowi istotę procesu analizy jungowskiej, wymaga jednak odpowiednio silnego ego, wysokiego poziomu autorefleksji, receptywności, a także rozwiniętych umiejętności myślenia metaforycznego.

Indywiduacja - jungowskie określenie procesu rozwoju psychicznego, prowadzącego do uświadomienia sobie własnej pełni, stawania się sobą w sposób autentyczny, różny od innych ludzi, jednocześnie pozostając z nimi w relacji. Koncepcja indywiduacji Junga opiera się na przekonaniu o tym, że życie człowieka można podzielić na pewne etapy. Najważniejszym zadaniem pierwszej połowy życia jest rozwój ego i persony, a zatem utrzymanie się przy życiu, stanie się samodzielną, samowystarczalną jednostką, przystosowaną do warunków w jakich przyszło na świat. Jest to etap rozwijania się względem świata zewnętrznego, adaptacji kulturowej, rozwijania zasobów, pełnienia określonych w tym świecie ról. W drugiej połowie życia, kiedy w relacji do świata zewnętrznego człowiek funkcjonuje już na zadowalającym poziomie do głosu zaczyna dochodzić wewnętrzny świat i jego potrzeby. Tutaj najczęściej zaczyna się proces świadomego eksplorowania i integrowania treści nieświadomości. Głęboka i świadoma wewnętrzna jedność jest jednak rzadkim osiągnięciem i udaje się tylko w pewnym stopniu. Można pozostać niezintegrowanym, wewnętrznie rozbitym i wieść powierzchowne, a nawet udane pod względem społecznym życie. Niektórym jednak to nie wystarcza i w pewnym momencie instynktownie poszukują w życiu czegoś więcej. Jung ten wewnętrzny, często silny wrodzony impuls nazywa popędem indywiduacyjnym.

Persona - konstrukcja psychologiczna i społeczna przyjęta w określonym celu. Pewien rodzaj "maski" służącej do skonfrontowania z zewnętrznym światem. Może odpowiadać tożsamości płciowej, zawodowi, czy pełnionej w świecie roli. Jest nieuchronna, umożliwia i ułatwia relacje międzyludzkie i interakcje społeczne. Możemy posiadać wiele person, są one też zależne kulturowo i dynamicznie się zmieniają. Za pomocą persony prezentujemy się światu w sposób zgodny z jego oczekiwaniami, a nie rzeczywisty. Umożliwia to jednak pewnego rodzaju kompromis w życiu społecznym i pełni ważną funkcję, dopóki jednostka zbytnio nie identyfikuje się ze swoją personą. Kiedy ego utożsamia się z personą, staje się bowiem zorientowane wyłącznie zewnętrznie, a zatem niezdolne do kontaktu z nieświadomością. Mówimy wówczas o sztywnej personie, podczas gdy elastyczna persona pełni role mediatora pomiędzy ego a światem zewnętrznym. Identyfikacja ego z personą zachodzi najczęściej nieświadomie, co znaczy, że możemy nawet nie zdawać sobie sprawy, że bezwiednie imitujemy kogoś, kim nie jesteśmy lub wręcz w pewnych okolicznościach, innych niż wymagające określonej persony nie powinniśmy być (np. wiecznie rozkazującego dyrektora, matkę wszystkich dookoła, nadmiernie kontrolującego menagera).

Cień - odrzucone i nieakceptowane aspekty osobowości, które ulegają wyparciu i tworzą strukturę kompensacyjną wobec ideałów ego i persony. Jak zdefiniował Jung w 1945r. - "to, czym osoba nie chce być". Podkreślał on wielokrotnie, że wszyscy posiadamy cień. Jego treści nie są jednak bezpośrednio dostępne dla świadomego ego. Nieuświadomione i niezintegrowane treści cienia mogą być źródłem lęku, nerwic, depresji, uzależnień, agresywności, czy zachowań autodestruktywnych. Między świadomością, a nieświadomością powstaje napięcie, które często przejawia się w snach lub projekcjach. W projekcjach cień znajdziemy wszędzie tam, gdzie inne osoby wywołują w nas bardzo intensywne, trudne do zniesienia emocje np. irytacji. Irytuje nas bowiem najczęściej to, czego nie widzimy w sobie lub to, czego bardzo pragniemy, ale z różnych powodów związanych np. z potrzebami i aspiracjami persony lub ego nie możemy sobie na to pozwolić.  W snach cień ujawnia się często w postaci koszmarów, ukazujących różne formy konfliktu, zamknięcia, bezradności lub frustracji głównej postaci snu. Rozpoznawanie i integrowanie treści cienia jest istotnym elementem psychoterapii jungowskiej oraz procesu indywiduacji. Jednocześnie bywa to bardzo trudny moment procesu terapeutycznego, ponieważ wymaga porzucenia wyidealizowanego wyobrażenia o sobie i stawienia czoła prawdzie, która nie zawsze jest tym, co chcielibyśmy się o sobie dowiedzieć. W efekcie jednak uświadomienie sobie swoich skłonności, pierwotnych potrzeb, czy mechanizmów pozwala w sposób świadomy się do nich ustosunkować i w jakimś stopniu je kontrolować, co z kolei skutkuje tym, że w mniejszym stopniu realizują się one na poziomie nieświadomym, poza naszą kontrolą.

Anima - archetypowy, wewnętrzny obraz kobiety w psychice mężczyzny*. Tworzy połączenie między świadomym ego, a nieświadomością zbiorową, potencjalnie mogąc umożliwić również połączenie z jaźnią. W języku łacińskim anima oznacza duszę. Jest strukturą psychiczną, która jest komplementarna w stosunku do persony, reprezentującą głębszą niż cień warstwę nieświadomości. Dobrze funkcjonująca anima jest źródłem twórczości i inspiracji, natomiast o "problemach z animą", mówimy w sytuacji, kiedy wyzwala nastroje, które przenikają do świadomości ego i zaburzają jego funkcjonowanie. W psychologii analitycznej używa się terminu "owładnięcia animą", kiedy mężczyzna przeżywa zmienne i intensywne nastroje, które go wciągają i których nie jest w stanie kontrolować. Staje się nadmiernie sentymentalny i pełen niepokoju, Anima przytłacza wówczas zamiast wspierać. Anima jest związana z zasadą Erosa, a zatem jednoczeniem, miłością, relacyjnością, współpracą. Mężczyzna skupiony wyłącznie na swoich męskich aspektach, pozbawiony kontaktu z animą, rozwija się w sposób jednostronny. Jednocześnie anima pozostaje aktywna w życiu psychicznym, a jej całkowite wyparcie wyznacza istotę depresji.

Animus - archetypowy, wewnętrzny obraz mężczyzny w psychice kobiety*. Tworzy połączenie między świadomym ego, a nieświadomością zbiorową, potencjalnie mogąc umożliwić również połączenie z jaźnią. W języku łacińskim animus oznacza ducha. Jest strukturą psychiczną, która jest komplementarna w stosunku do persony, reprezentującą głębszą niż cień warstwę nieświadomości. Zintegrowany animus umożliwia kobiecie sprawczość i skuteczne działanie, natomiast jeżeli idee i opinie stają się naładowane emocjonalnie, przeszkadzają w przystosowaniu się do świata, a kobieta staje się zawzięta, bezwzględna i apodyktyczna możemy mówić o "owładnięciu animusem". Animus jest związany z zasadą Logosu, a więc rozumu, osądu, różnicowaniu, rywalizacji. Kobieta skupiona wyłącznie na swoich żeńskich aspektach, pozbawiona kontaktu z animusem, rozwija się w sposób jednostronny. Jednocześnie animus pozostaje aktywny w życiu psychicznym, a jego całkowite wyparcie wyznacza istotę depresji.

*Istnieje coraz więcej jungowskich opracowań odnoszących się do teorii animy/animusa z punktu widzenia różnych tożsamości płciowych, niemniej jednak to, co wydaje się niezmienne, to, że każdy sztywny, jednostronny rozwój może prowadzić do depresji lub po prostu cierpienia psychicznego. Proces indywiduacji każdego człowieka bez względu na płeć lub orientację przebiega w kierunku jednoczenia przeciwieństw, a zatem również archetypowych wzorców męskich i żeńskich. Wewnętrzne połączenie energii Erosa i Logosa umożliwia realizację pełni potencjału, co w psychologii jungowskiej symbolizuje postać hermafrodyty.

Libido - według Junga: energia psychiczna, związana z siłą życiową. W odróżnieniu od Freuda Jung uważał, że libido to nie tylko energia seksualna. Istotnym jest fakt, że analogicznie do fizycznego modelu jest ona ograniczona i może przepływać pomiędzy obiektami (w tym przypadku psychicznymi) w różnych kierunkach, przy czym psychika samoistnie dąży do równowagi - również energetycznej. Konflikt psychiczny można zatem według tej teorii rozpatrywać w kategoriach zaburzeń przepływu energii psychicznej, zablokowania przepływu lub niewłaściwego jej ukierunkowania na przykład pod wpływem naładowanych energetycznie kompleksów. Do uaktywnienia się kompleksu dochodzi w sytuacji, w której jego poziom energii jest wyższy od poziomu energii ego, w rezultacie czego ego utożsamia się z kompleksem i podejmuje wynikające z tego działania.

Kompleks - nacechowana uczuciowo autonomiczna treść osobistej nieświadomości, powstała zwykle w wyniku psychicznego zranienia lub traumy, posiadająca zdolność nagłego i spontanicznego wkraczania do świadomości i przejmowania funkcji ego. Kiedy ego ulegnie takiemu zawładnięciu, ulega asymilacji z kompleksem i jego celami, a rezultatem tego jest to, co nazywamy acting out (odreagowanie). Najczęściej nie jesteśmy świadomi kiedy to się dzieje, dlatego Jung twierdził, że w średniowieczu to utożsamienie z kompleksem nazywano opętaniem (patrz: "O kompleksach i gniewnej obronie...").

Sen - według definicji Junga: spontaniczny i symboliczny autoportret aktualnej sytuacji w nieświadomości. Z punktu widzenia psychologii głębi sen można zdefiniować jako serię obrazów, myśli, dźwięków i emocji, których doświadczamy w czasie, kiedy śpimy. Jeśli marzenie senne zostanie zapamiętane, świadomy umysł uzyskuje dostęp do treści nieświadomości. Analiza snów jest jednym z narzędzi pracy w procesie psychoterapii i analizy jungowskiej (więcej o snach: "Sen").

Projekcja - umieszczenie nieświadomych treści psychicznych na zewnątrz psychiki (eksternalizacja), dokonywane w celu obrony przed trudnymi emocjami i nieakceptowanymi częściami osobowości lub w celach rozwojowych i integrujących. Dzięki projekcji treści świata zewnętrznego stają się dostępne świadomości ego, a za ich pośrednictwem możliwy jest wgląd w treści nieświadome. Świat zewnętrzny staje się zatem nośnikiem projekcji, a ich rozpoznanie możliwe jest dzięki wysokorozwiniętej autorefleksji umożliwiającej podważanie swojego osądu. Rozpoznanie źródeł projekcji pozwala w sposób bardziej autentyczny doświadczać siebie i innych, uwalniając ich od bycia takim nośnikiem. Według Junga w procesie transformacji istotne jest nie tylko rozpoznanie, ale także ponowne przyłączenie tego, co jest rzutowane na zewnątrz.

Inflacja - inwazja nieświadomych treści archetypowych, prowadząca do dezorientacji, której towarzyszy uczucie niezmierzonej siły i unikalności (hipomania), lub też poczucie całkowitego braku własnej wartości i utraty znaczenia (depresja). W konsekwencji mamy do czynienia z nadętą postawą, utratą wolnej woli, urojeniami oraz entuzjastycznym podejściem zarówno do dobra, jak i do zła. Według Junga do inflacji dochodzi, gdy świadomość bierze na siebie zbyt dużo treści nieświadomych i traci zdolność różnicowania, w wyniku czego treść archetypowa zmusza ego do przekraczania ograniczeń ludzkiej natury. Jako najniebezpieczniejszą inflację uznaje stan, w którym ego identyfikuje się z jaźnią, ponieważ jednostka utożsamia się wówczas z obrazem Boga i dalszy jej rozwój na tym etapie nie jest możliwy.

Synchroniczność - tak zwane znaczące koincydencje, czyli takie zbiegi okoliczności, które mają istotny wpływ na nasze życie, mamy wrażenie jakby działy się w sposób "magiczny", we właściwym momencie. Synchroniczność definiowana jest także jako znacząca zbieżność dwóch wydarzeń, z których jedno ma miejsce w świecie wewnętrznym, a drugie zewnętrznym (np. sen o ważce i spotkanie kilku ważek w kolejnych dniach w nieoczywistych miejscach - true story ;) ). Jung opracowywał teorię synchroniczności współpracując i korespondując w tym czasie w wybitnym fizykiem kwantowym Paulim dochodząc do przekonania o głębokim ukrytym porządku i jedności wszystkiego, co istnieje.

Pojęcia opracowane na podstawie:

„Krytyczny słownik analizy jungowskiej”, A. Samuels, B. Shorter, F. Plaut

„Mapa duszy”, M.Stein

A oto rozwiązanie zagadki: